Terenoznastwo

Umiejętność poruszania się w nieznanym terenie przydaje się zarówno przy okazji biwaków zastępu, kilka kilometrów od domu, jak i w czasie wielkiej wyprawy na odległy kontynent. Fakt, że nie potrafimy odnaleźć właściwej drogi, może przyczynić się do porażki w grze terenowej,  ale także  sprawić, że nie wrócimy w porę do bazy. Czasem z tego powodu ominie nas coś przyjemnego, ale niekiedy skutki błędnej orientacji w terenie mogą być przykre...

Kompas - to urządzenie wskazujące północ – tyle wie każdy. Zasadniczym elementem kompasu jest igła magnetyczna, która zwraca się w kierunku północy magnetycznej, jeżeli ma zapewnioną swobodę poruszania.

Busola - to kompas, który posiada dodatkowo urządzenia celownicze umieszczone na ruchomym pierścieniu.

Dziś często używamy tzw. busoli Bezarda - jej charakterystyczną cechą jest lusterko,
znajdujące się wewnątrz pudełka stanowiącego obudowę. Kiedy busolę trzymamy na wysokości wzroku, w lusterku można zaobserwować ruch igły magnetycznej. Po zamknięciu lusterka igła magnetyczna zostaje automatycznie unieruchomiona.

Inny typ busoli to taka, której tarcza zamocowana jest na płaskiej, przeźroczystej podstawie,
zaopatrzonej w linijkę. Północny koniec igły magnetycznej, przyrządy celownicze, a nawet stopnie podziałki pomalowane są fosforyzującą farbą. Pozwala to posługiwać się busolą w nocy. Tarcza busoli podzielona jest na 360°.

Stopnie to jednostki służące pomiarowi kątów. Podziałka na busoli umieszczona jest zwykle
z dokładnością co 2-3 stopnie i z taką dokładnością mierzymy busolą kąty - tzw. azymuty.
Na tarczy oznaczone są też cztery główne kierunki: N (North) - północ, E (East) - wschód,
S (South) - południe, W (West) - zachód.

Azymut

Co to azymut?
To kąt pomiędzy północą a wybranym przez nas kierunkiem (na przykład marszu).Liczymy go w prawo, zgodnie z ruchem wskazówek zegara i wyrażamy w stopniach.

Po co wyznacza się azymut?
Wyznaczając azymut na różne obiekty w terenie możemy określić dokładnie swoją pozycję na mapie.
Jeżeli znamy swoje położenie na mapie, możemy wyznaczyć kierunek, w którym powinniśmy iść. Azymut jest też pomocny w wykonywaniu szkicu terenu czy szkicu trasy marszu.

Czym wyznacza się azymut?
Kompasem i busolą. Kompas jest zdecydowanie najlepszy do pracy z mapą, ale z powodzeniem można używać go też w terenie. Jego brzeg służy jako linijka pomocna przy kreśleniu odcinków.
Dzięki temu, że jest przezroczysty, linie na nim narysowane możemy przyrównać do tych,
narysowanych na mapie.

Kompas posiada także wbudowaną lupę, która ułatwia czytanie małych napisów. Busola jest używana raczej w terenie, gdy chcemy wyznaczyć kierunek marszu lub azymut na dany punkt. Posiada celownik, dzięki któremu pomiary są dokładniejsze i lusterko, w którego odbiciu obserwuje się tarczę busoli.

Jak wyznacza się azymut?
Kompas: Trzymając kompas poziomo, przekręcamy tak pierścień, żeby wartość naszego azymutu była wskazywana przez środkową linię na kompasie. Obracamy tak kompas, aby północny koniec igły magnetycznej znalazł się pomiędzy dwoma liniami narysowanymi na pierścieniu, tak, aby wskazywał wartość zero stopni. W takim położeniu kompas wskazuje nasz azymut.

Busola:
Busola to urządzenie czułe na zmiany pola magnetycznego, nie należy się nią posługiwać w pobliżu przedmiotów i urządzeń, które mogą zakłócić jej działanie!

1.Podnosimy busolę na wysokość oczu. Trzymając ją poziomo, ustawiamy tak lusterko,
żeby znajdowało się po kątem mniej więcej czterdziestu pięciu stopni do poziomu - tak,
aby jednocześnie z przyrządami celowniczymi widzieć tarczę i igłę.

2.Za pomocą celownika (składającego się z muszki i szczerbinki) namierzamy dany punkt w terenie.

3.Trzymając nieruchomo busolę, kręcimy tak pierścieniem, aby, tak jak w przypadku kompasu, północny koniec igły znalazł się pomiędzy dwoma charakterystycznymi liniami - naprzeciwko kreski oznaczającej północ.

4.Gdy to zrobimy możemy odjąć busolę sprzed oczu i spokojnie odczytać wartość wskazywaną przez strzałkę na podziałce busoli, naprzeciwko muszki.

Wyznaczanie kierunku według azymutu.
Może się zdarzyć, że znajdziemy się w sytuacji odwrotnej, tzn. wartość azymutu już znamy,
a chcemy dotrzeć do nieznanego nam punktu, wyznaczonego przez ten azymut.
Ustawiamy wtedy podaną wartość azymutu naprzeciwko muszki, bierzemy busolę tak jak poprzednio i patrząc przez przyrządy i w lusterko, obracamy się w miejscu, aby igła magnetyczna wskazywała na tarczy północ (nie kręcimy tarczą). Teraz patrząc przez muszkę i szczerbinkę znajdujemy jakiś charakterystyczny punkt i wędrujemy w jego kierunku. Czynność wyznaczania powtarzamy, aż dotrzemy do celu wędrówki.

Określanie stron świata bez pomocy kompasu/busoli

1. Ustaw się w słoneczny dzień (najlepiej w południe) tyłem do słońca, a kierunki można określić w następujący sposób :

Przedłużenie naszego cienia - PÓŁNOC
Lewa ręka wskazuje ZACHÓD
Prawa ręka wskazuje WSCHÓD 

2. Słońce i zegarek: małą wskazówkę zegarka skierowujemy ku słońcu. Kierunek możemy skontrolować ustawiając w środku tarczy zapałkę, która rzuca cień. Cień winien był przedłużeniem małej wskazówki, a kąt miedzy wskazówką i cyfrą 12 dzielimy na połowę. Linia podziału wskaże kierunek południowy (położenie słońca o godz.12) zaś jej przedłużenie w przeciwną stronę, przez środek tarczy - kierunek północny.

Pamiętać trzeba, że :
- przed południem należy brać pod uwagę kąt między małą wskazówką a godziną 12, zaś
- po południu kąt między linią na godzinę 12 a małą wskazówką. Wynika z tego, że linia wyznaczająca kierunek "północ-południe" przebiega :
- z lewej strony prostej na godz.12, przed południem
- z prawej strony prostej na godz.12 po południu.

3. Gwiazda polarna:  znajduje się w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy (Mały Wóz). Znalezienie tej gwiazdy rozpoczynamy od znalezienia siedmiu szeroko rozstawionych jasnych gwiazd - gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy (Wielki Wóz) a następnie przeprowadzeniu przez dwie skrajne gwiazdy prostej, na której odkładamy pięciokrotną odległość między tymi gwiazdami. Na końcu tego odcinka znajduje się gwiazda polarna.

4. Samotny Kamień i mrowisko: Samotny kamień po stronie północnej jest obrośnięty mchem, a mrowiska od strony północnej są bardziej strome.

5. Samotne drzewo: Korona drzewa jest bardziej rozłożysta od strony południowej. Po ścięciu drzewa słoje są szersze po stronie południowej.

 

6. Rów/Dół: W lato strona południowa rowu jest bardziej porośnięta trawą, w zimę na południowej stronie szybciej topnieje śnieg.

7. Stare Kościoły: Napotykając stary kościół warto zwrócić uwagę w którą stronę jest skierowany ołtarz ponieważ w większości przypadków był on skierowany na wschód.

8. Dziuple ptaków i lecące klucze (ptaków):  Ptaki z reguły wejście do swoich legowisk mają po stronie wschodniej. To zgadza się dość często. Natomiast jeżeli chodzi o lecące klucze ptaków już rzadziej. Z reguły Wiosną lecą na północ, a jesienią na południe. Należy jednak pamiętać, że ptaki równie dobrze mogą akurat przenosić się na inne legowisko, a wówczas kierunek może być dowolny.

9. Kora brzozowa:  Z powodu negatywnego wpływu światła słonecznego na kolor kory brzozowej jest ona bardziej wypłowiała po południowej stronie drzewa.

10. Słonecznik:  Jego kwiatostany zawsze są skierowane na południe.

Znaki patrolowe:
Przydają się, gdy chcemy zostawić jakąś wiadomość. Można wykorzystywać je podczas gier harcerskich, biegów czy innych zajęć. Przydać się mogą także w życiu codziennym - np. do komunikacji z kolegami. Znaki patrolowe można ułożyć z gałązek, szyszek, narysować długopisem na kartce, patykiem na ziemi, czy kredą na kamieniu.